Geçmişten günümüze çeşitli psikologlar ahlak gelişimi üzerine bazı çalışmalar yapmıştır. Piaget de onlardan biridir. Biz de bu yazımızda Piaget’in ahlak gelişimini nasıl ele aldığını inceleyeceğiz.
Piaget’e göre bilişsel gelişim ile ahlaki gelişim arasında doğru orantı vardır. Birinin gelişimini etkileyen faktörler diğerinin gelişimini de etkiler. Piaget ahlak gelişimini yaşlara bağlı olarak 3 ayrı evreye ayırmaktadır. Şimdi onlara detaylı bir şekilde bakalım:
1)Ahlak Öncesi Dönem (0-6 yaş)
Piaget’e göre bu evrede ahlaki bir gelişim söz konusu değildir. Yetişkin otoritesine bağlılık ve onları taklit durumu vardır. Niyetler dikkate alınmaz, sonuçlar önemlidir. Bu evredeki çocuklar egosantrik(benmerkezci) olduğu için empati yetenekleri henüz gelişmemiştir. Bir davranışı değerlendirirken davranışın sonucundaki hasarın büyüklüğüne odaklanırlar.
2) Ahlaki Gerçekçilik(Heteronom Ahlak-Dışa Bağımlı Ahlak) (6-10 yaş)
Bu evrede otorite olan yetişkinler tarafından koyulan kurallara uymak esastır. Kurallara uymamak otomatik olarak cezayı gerektirir. Kuralların neden konulduğu sorgulanmaz, kurallara uymamak ise sebebi ne olursa olsun cezayı gerektirir. Bu evrede de davranışlar değil sonuçlar önemlidir, niyetler dikkate alınmaz.
Bu evrenin yaş aralığındaki bir grup çocuk bilye oynarken Piaget onlara daha küçük yaştaki çocukların da oyuna dahil olabilmesi için başlangıç çizgisinin öne çekilmesini tavsiye eder. Çocuklar bu kurala uymakta kendileri de zaman zaman zorlansa da bu öneriyi reddeder. Kurallara uygun şekilde oynamaya devam ederler.
3) Ahlaki Özerklik (Göreceli Ahlak-Otonom Ahlak) (10 yaş ve üzeri)
Bu evredeki çocuklar kuralların insanlar tarafından koyulduğunu ve yine insanlar tarafından gerektiği zaman değiştirilebileceğini fark ederler. Bir kuralın ihlali söz konusu olduğunda bu davranışın sonucundan daha çok niyetine bakarlar. Davranışın ahlaki durumunu buna göre değerlendirirler. Böylelikle kendilerine has bir ahlak anlayışı geliştirirler.
Bu konuyla alakalı bir örnek verelim: Ali(7) ve Ahmet(12) iki kardeştir. Ali annesinin bilgisayarından onun haberi olmadan oyun oynarken klavye tuşlarına çok sert basınca iki tane tuş bozulur ve çalışmayacak duruma gelir. Abisi Ahmet ise babasının bilgisayarının çok tozlandığını fark ederek silmek ister. Bunu yaparken ise eli masada bulunan su bardağına değer ve su bilgisayar klavyesine dökülür ve klavyenin tüm tuşları çalışmaz duruma gelir.
Bu iki duruma karşı kardeşlerin bakış açıları şu şekildedir:
Ali(7 yaşında-Ahlaki Gerçekçilik Evresi): Ben sadece 2 tane tuşu bozdum. Abim ise klavyedeki bütün tuşları bozdu. Onun daha büyük bir ceza alması gerekir.
Ahmet(12 yaşında-Ahlaki Özerklik Evresi): Ben sadece babama yardımcı olmak istemiştim. Kötü bir niyetim yoktu, su yanlışlıkla döküldü. Ali ise izinsiz olarak kullandığı bilgisayarda oyun oynarken tuşları bozdu. Suçu daha büyük olan Ali ve onun daha büyük bir ceza alması gerekiyor.
Peki Ali ve Ahmet’in anne ya da babası siz olsaydınız böyle bir durumda hangisine daha büyük bir ceza verirdiniz? Cevaplarınızı yorumlara bekliyoruz.
Comments